▫️از
جمله ادلۀ مخالفین برای عدم شرط اعتقاد ربوبیت در مفهوم عبادت و شرک، آیاتی است که
تأکید بر این دارند الله متعال در تدبیر کَون و نفع و ضرر رساندن متفرد است و اینکه
بتها هیچ یک از این خصائص را ندارند. مانند این آیات: [یونس: 107]، [الأنعام: 14]،
[یونس: 18]، [الحج: 12]
▫️آنان
منجمله کانال «تخریب الإعتقاد» می‌گویند: این تأکیدهایی که در آیات مذکور ذکر شده
به این دلیل نمی‌باشد که اعتقادات مشرکین را نقد کند که معتقد بوده‌اند معبودانشان
ذاتاً و مستقلاً قادر به ضرر و نفع رساندن بوده و دارای قدرتی ذاتی‌اند!
▫️چنین
استدلالی خلط و غفلتی بس بزرگ از سیاق‌های مختلف و دلالات و اهداف آیات است. این آیات
همانا برای "اثبات صفاتی مخصوص که کفار آنها را نفی می‌کردند" و یا برای
"نفی صفاتی خاص که کفار آنها را اثبات می‌کردند" ذکر شده‌اند. و در پی
بنا نهادن چنین بینشی است که تنها الله متعال "مستحق عبادت" است چرا که
تنها اوست که متصف به صفات کمال است و بت‌هایی که پرستیده می‌شوند هرگز استحقاق این
عبادت را ندارند.
▫️این آیات
در اصل به این موضوع دلالت دارند که به کفار بگوید: «شما در مورد بت‌هایتان اینگونه
معتقدید که آنان با ذات خود دارای قدرت ضرر و نفع رساندن‌اند اما اشتباه می‌کنید»!
آیات مذکور چنین
مفهمومی در بردارد.
▫️پس این
آیات به مخاطبینش از کفار گوشزد می‌کند: "شما بت‌هایی را می‌پرستید که به
صفات کمال متصف نیستند و تنها الله است که دارای همۀ صفات کمال است"
▫️و تقریر
این معنا در تفاسیر علماء به وضوح مشاهده می‌شود.
🌺خداوند متعال دربارۀ اعراض مشرکان از توحید ربوبیت الله می‌فرماید:
﴿أَمِ ٱتَّخَذُواْ مِن دُونِهِۦٓ ءَالِهَةٗۖ قُلۡ هَاتُواْ بُرۡهَٰنَكُمۡۖ هَٰذَا ذِكۡرُ مَن مَّعِيَ وَذِكۡرُ مَن قَبۡلِيۚ
بَلۡ أَكۡثَرُهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ ٱلۡحَقَّ فَهُم مُّعۡرِضُونَ٢٤﴾ [الأنبياء: 24]
🌸«آیا به جز او إله‌هایی را بر گزیده‌اند؟!
بگو: دلیل‌تان را بیاورید، این پند کسانی است که با من هستند، و پند آنان که پیش
از من بودند بلکه بیشتر آنها حق را نمی‌دانند، لذا آنها (از آن) روی گردانند».
🔹طبری رحمه الله در تفسیر این آیه می‌گوید:
«يقول تعالى ذكره: أتخذ هؤلاء المشركون من دون الله آلهة تنفع وتضرّ، وتخلق وتحيي
وتميت، قل يا محمد لهم: هاتوا برهانكم، يعني حجتكم يقول: هاتوا إن كنتم تزعمون
أنكم محقون في قيلكم ذلك حجة ودليلا على صدقكم».
🔸ترجمه: «خداوند متعال می‌فرماید: آیا آن
مشرکان بجای الله، آلهه‌ای گرفته‌اند که نفع و ضرر می‌رسانند و خلق می‌کنند و زنده
می‌کنند و می‌میرانند؟ ای محمد به آنان بگو: دلیل‌تان را بیاورید، یعنی حجّت‌تان
را بیاورید. می‌فرماید: اگر گمان می‌کنید که شماها در گفته‌هایتان [اینکه آن آلهه
نفع و ضرر می‌رسانند و خلق می‌کنند و می‌میرانند و زنده می‌کنند] بر حق هستید، پس
حجّت و دلیلی بر راست‌گویی‌تان بیاورید».
🔹سپس امام طبری می‌گوید: «وقوله (بَلْ
أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ الْحَقَّ) يقول: بل أكثر هؤلاء المشركين لا يعلمون
الصواب فيما يقولون ولا فيما يأتون ويذرون، فهم معرضون عن الحق جهلا منهم به،
وقلَّة فهم».
🔸ترجمه: «و این فرموده‌اش: {بلکه بیشتر آنها
حق را نمی‌دانند} می‌فرماید: بلکه اکثر آن مشرکان درستی آنچه که می‌گویند را نمی‌دانند،
چون آنان از روی جهلی که به حق دارند و بخاطر قلّت فهمی که دارند از حق رویگردان
هستند».
🗒 تفسیر الطبری، ج 18 ص 426-427.
▫️طبق
کلام امام طبری، مشرکان به نافع و ضار و خالق و رازق و محیی و ممیت بودن غیر الله
نیز معتقد بودند و خداوند این اوصاف را در تعریف إله آورده است، و سپس خداوند از
مشرکان درخواست برهان بر صدق ادعایشان می‌کند.
▫️و اگر
مشرکان به چنین صفاتی برای بت‌هایشان معتقد نبودند پس محال است که خداوند از
مشرکان درخواست برهان برای چیزی بکند که مشرکان به آن معتقد نبوده باشند، چون در این
صورت نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌آمدند و می‌گفتند: ای محمد ما که چنین صفاتی
برای بت‌هایمان قائل نیستیم پس چرا الله از ما برهان و دلیل بر چیزی می‌خواهد که
ما هرگز برای بت‌هایمان چنین صفات و خصائصی قائل نبوده‌ایم و در حالی که ما توحید
ربوبیت داریم؟!
👈 و آیات بسیاری در قرآن کریم وجود دارد که
در آن خداوند از مشرکان درخواست برهان و دلیل کرده بر این اعتقادشان که معتقد به
نفع و ضرر رساندن و ربوبیت بت‌هایشان بودند مانند: 🌺﴿قُلۡ أَرَءَيۡتُم مَّا تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَرُونِي مَاذَا
خَلَقُواْ مِنَ ٱلۡأَرۡضِ أَمۡ لَهُمۡ شِرۡكٞ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِۖ ٱئۡتُونِي بِكِتَٰبٖ
مِّن قَبۡلِ هَٰذَآ أَوۡ أَثَٰرَةٖ مِّنۡ عِلۡمٍ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ﴾
[الأحقاف: 4]
🔸«(ای پیامبر، به آنها) بگو: آیا دیده‌اید
آنچه را که جز الله می‌خوانید، به من نشان دهید چه چیزی از زمین را آفریده‌اند؟ یا
اینکه آنها در (آفرینش) آسمان‌ها شرکت داشته‌اند؟! اگر راست می‌گویید کتابی (آسمانی)
پیش از این (قرآن)، یا اثری از علم (گذشتگان، بر صدق ادعای خود) برای من بیاورید».
🌺و می‌فرماید: ﴿أَمَّن يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ
ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَمَن يَرۡزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ قُلۡ هَاتُواْ
بُرۡهَٰنَكُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ﴾ [النمل: 64]
🌸«(آیا این معبودان باطل بهتر اند) یا کسی‌که
آفرینش را آغاز کرد، سپس آن را (بار دیگر) باز می‌گرداند، و کسی‌که شما را از
آسمان و زمین روزی می‌دهد، آیا إله دیگری با الله است؟! (ای پیامبر!) بگو: اگر
راست می‌گویید دلیل‌تان را بیاورید».
🌺و می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ
مِن دُونِ ٱللَّهِ عِبَادٌ أَمۡثَالُكُمۡۖ فَٱدۡعُوهُمۡ فَلۡيَسۡتَجِيبُواْ لَكُمۡ
إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ﴾ [الأعراف: 194]
🌸«بی‌گمان آنهایی را که غیر از الله می‌خوانید،
بندگانی همچون شما هستند، پس آنها را بخوانید، اگر راست می‌گویید (که آنها ربوبیت
دارند)، پس باید (دعای) شما را اجابت کنند!».
👈و از جمله اموری که تبیین‌کنندۀ این است که
هدف اساسی و اصلی از ذکر این نوع آیات، اثبات استحقاق الله متعال به عنوان معبودی
حقیقی و همچنین، در بردارندۀ نفی این استحقاق از اصنام می‌باشد، اموری است که داخل
در مبحث نفع و ضرر رساندن بحث شده است مانند خلق کردن. الله متعال می فرماید:
{أَيُشْرِكُونَ مَا لَا يَخْلُقُ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ} [الأعراف: 191]
💡هدف آیه رد عقاید مشرکین است که آنان معتقد
بوده‌اند "بت‌هایشان دارای قدرت خلق کردن هستند" پس غرض از بیان آن ردی
است بر عبادت کردن مشرکین برای چنین بت‌هایی که معتقد بودند چون ربوبیت و قدرت خلق
کردن نفع و ضرر را دارند پس مستحق عبادت هستند و هدف از این آیات نفی استحقاق
عبادت از بتها بوسیلۀ نفی قدرت خلق کردن از بتها است.
🔹چنانکه ابن کثیر در بیان همین معنا و مفهوم
بیان می‌دارد: «يَقُولُ تَعَالَى مُنْكِرًا عَلَى الْمُشْرِكِينَ فِي
اتِّخَاذِهِمُ الْأَنْدَادَ آلِهَةً مَعَ اللَّهِ، يَبْتَغُونَ بِذَلِكَ أَنْ
تَنْصُرَهُمْ تِلْكَ الْآلِهَةُ وتَرْزُقَهُمْ وَتُقَرِّبَهُمْ إِلَى اللَّهِ
زُلْفَى. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: {لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَهُمْ} أَيْ: لَا
تَقْدِرُ الْآلِهَةُ عَلَى نَصْرِ عَابِدِيهَا».
🔸ترجمه: «خداوند متعال بر مشرکان بخاطر اینکه
همتایان (انداد) را آلهه‌ای به همراه الله گرفتند و با این کار می‌خواستند که آن
آلهه‌ها یاریشان بدهند و به آنها #رزق بدهند و آنان را به الله نزدیک گردانند.
خداوند متعال می‌فرماید: {آنها قادر به یاری ایشان نیستند} یعنی: آلهه‌ها نمی‌توانند
عبادت کنندگانشان را یاری دهند».
🗒تفسیر ابن کثیر، ج 6 ص 593.
همچنین ابن کثیر
می‌گوید: «أَيْ: أَهُمْ خَلَقُوا السموات وَالْأَرْضَ؟ وَهَذَا إِنْكَارٌ
عَلَيْهِمْ فِي شِرْكِهِمْ بِاللَّهِ، وَهُمْ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْخَالِقُ
وَحْدَهُ، لَا شَرِيكَ لَهُ. وَلَكِنَّ عَدَمَ إِيقَانِهِمْ هُوَ الَّذِي
يَحْمِلُهُمْ عَلَى ذَلِكَ».
🔸ترجمه: «یعنی: آیا آنان هستند که آسمان‌ها و
زمین را خلق کرده‌اند؟ و این انکار بر آنان در شرکشان به الله است، و آنان می‌دانند
که اوتعالی خالق یکتا است که شریکی ندارد؛ اما عدم یقینشان به آن بود که آنان را
بر آن (شرک ورزی) حمل می‌نمود».
🗒تفسیر قرآن العظیم از ابن کثیر، ج 7 ص 437.
🔹همچنین ابن کثیر رحمه الله می‌گوید که
مشرکان چنین توهم می‌کردند که آلهه‌هایشان می‌توانند که جلوی عذاب خداوند بر آنان
را بگیرد، ▫️می‌گوید: «ثُمَّ قَالَ {أَمْ لَهُمْ آلِهَةٌ تَمْنَعُهُمْ مِنْ
دُونِنَا} اسْتِفْهَامُ إِنْكَارٍ وَتَقْرِيعٍ وَتَوْبِيخٍ، أَيْ: أَلَهُمْ
آلِهَةٌ تَمْنَعُهُمْ وَتَكْلَؤُهُمْ غَيْرُنَا؟ لَيْسَ الْأَمْرُ كَمَا
تَوَهَّمُوا وَلَا كَمَا زَعَمُوا؛ وَلِهَذَا قَالَ: {لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَ
أَنْفُسِهِمْ} أَيْ: هَذِهِ [الْآلِهَةُ] الَّتِي اسْتَنَدُوا إِلَيْهَا غَيْرَ
اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَ أَنْفُسِهِمْ».
🔸ترجمه: «سپس فرمود: {آیا آنها آلهه‌هایی
دارند که (می‌توانند) آنها را در برابر (عذاب) ما (حفظ کنند و) باز دارند؟}.
استفهام انکاری و توبیخی است، یعنی: آیا آنها آلهه‌ای غیر از ما دارند که آنان را
از عذاب ما باز می‌دارد و نجات می‌دهد؟ اینطوری که توهم می‌کنند و گمان می‌کنند نیست،
و برای همین فرمود: {نمی‌توانند خودشان را یاری دهند} یعنی این آلهه‌هایی که بجای
الله به آنها تکیه می‌کنند نمی‌توانند خودشان را یاری دهند».
🗒تفسیر ابن کثیر، ج 5 ص 344.
👈پس این توهم و پندار باطل مشرکان که آلهه‌هایشان
می‌توانند عذاب الله را از آنان باز دارد، نشانگر شرک مشرکان به ربوبیت بوده و توحید
ربوبیت نداشته‌اند.
در نتیجه؛ این
نوع از آیات که مخالفین به آنها متشبث شده‌اند با مثال‌هایی که الله متعال ذکر
کرده تا فساد عبادت بتها و ضرورت عبادت خویش را بیان نماید، مطابق و همسو هستند
که باید با جمع نمودنشان فهم شوند.
🌺 به عنوان مثال می‌فرماید: ﴿قُلِ ٱدۡعُواْ ٱلَّذِينَ
زَعَمۡتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ لَا يَمۡلِكُونَ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ
وَلَا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَمَا لَهُمۡ فِيهِمَا مِن شِرۡكٖ وَمَا لَهُۥ مِنۡهُم مِّن
ظَهِيرٖ٢٢ وَلَا تَنفَعُ ٱلشَّفَٰعَةُ عِندَهُۥٓ إِلَّا لِمَنۡ أَذِنَ لَهُۥۚ﴾
[سبأ: 22-23]
🌸«(ای پیامبر!) بگو: کسانی را که غیر از الله
(إله خود) می‌پندارید، به فریاد بخوانید، 1- آنها هم‌وزن ذره‌ای در آسمان‌ها و در
زمین مالک نیستند، 2- و در (مالکیت) آن دو هیچ شرکتی ندارند، 3- و او (= الله) از
میان آنها یاور و پشتیبانی ندارد. 4- و شفاعت نزد او سود نبخشد؛ مگر برای کسی‌که
(او خود) برایش اجازت داده باشد».
👈این آیات بر این دلالت دارد که مشرکان به
چهار علت إله‌هایشان را به دعا می‌خوانند:
🔅1- اعتقاد به مالکیت استقلالی
🔅2- اعتقاد به مالکیت اشتراکی
🔅3- اعتقاد به تفویض امور
🔅4- اعتقاد به شفاعت نافذ
و هر یک از اینها
شرک صریح در ربوبیت است.
🔹این شواهد به ما می‌گویند آیاتی که در آنها
شرح کمالات الله و بیان نقص معبودان باطل مشرکین آمده است، هدف و غرض از بیان این
آیات، نقد و ردی بر "اثبات یا نفی صفاتی مخصوص برای اصنام توسط مشرکین"
است و هدف اصلی از بیان آنها اثباتِ استحقاق الله متعال برای عبادت بخاطر یکتا
بودنش در ربوبیت، و ابطال عبادت اصنام بخاطر نداشتن ربوبیت است.
🔸ضمن اینکه مخالفین هرگز نخواهند توانست از آیات
مذکور این اصل را اثبات کنند که "مشرکین معتقد نبوده‌اند بت‌هایشان قادر به
نفع و ضرر رساندن و یا تدبیر کَون به صورت مستقل از الله و یا قوه غالبیت بر او
بوده‌اند"!
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر