شبهه تجسیم و تهمت به شیخ الاسلام ابن تیمیه

شبهه تجسیم در نزد شیخ الاسلام ابن تیمیه

نویسنده: مجاهد دین

شماره مقاله:84

تاریخ انتشار: 95.3.5

شبهه رافضی:

ابن تیمیه آورده است: ابن عباس از رسول الله نقل می کند که: رأیت ربّی عزّ وجلّ،  وفرده جعد قطط، فی روضه خضرا...خداوند را به صورت نوجوانى دیدم که هنوز موى صورتش در نیامده، سرش پرمو، پیچ پیچ (فرفرى) …بیان التلبیس الجهمیه ج7ص 290

ابو یعلى از ابن عباس نقل کرده که پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: «رأیت ربی عز وجل، شاب أمرد جعد قطط، علیه حلیة حمراء». خداوند را به صورت نوجوانى دیدم که هنوز موى صورتش در نیامده، سرش پرمو، پیچ پیچ (فرفرى) و داراى زیور و آلات سرخ بود.

ابو یعلى در کتاب دیگرش گفته: ابوزرعه دمشقى این روایت را صحیح شمرده و أحمد بن حنبل گفته: «هذا حدیث رواه الکبّر عن الکبّر، عن الصحابة عن النبی(صلى الله علیه وآله وسلم) ، فمن شک فی ذلک أو فی شیء منه فهو جهمیّ لا تقبل شهادته ولا یسلّم علیه، ولا یُعاد فی مرضه!!! این حدیث را بزرگان از بزرگان از صحابه روایت کرده اند و هر کس در صحت این روایت شک نماید او جهمى و شهادت او پذیرفته نیست، سلام نباید به او داد و به هنگام مریضى از وى نباید عیادت کرد ((طبقات الحنابلة: ج3 ص81 ج 82، ط ج مکتبة العبیکان، مکة المکرمة ج جامعة أم القرى.إبطال التأویلات لأبی یعلى: ج1 ص141، ط1 ج مکتبة دار الإمام الذهبی الکویت، 1410 هـ.، إبطال التأویلات: ج1 ص145)). حال شما قضاوت کنید که پیروان مکتبی که خدا را دارای جسم وموی فر فری میداند موحدند یا شیعیانی که خدا را منزه از هر نوع جسمانیتی می دانند؟

پـــاســـخ:

روافض کذاب رفته اند و تنها یک روایت از کتابی هشت جلدی آورده اسند و حکم صادر می‌کنند؛ در حالی که از اسم کتاب پیداست که این کتاب هدفش بیان تلبیس جهمیه و پاسخ به شبهاتشان است

از این دست روایات را ده ها مورد در این کتاب می‌بینیم که یک دسته دیدن را با لفظ فی المنام یعنی در خواب مقید کرده اند و دستۀ دیگر روایات، بدون ذکر فی المنام هستند

ابن تیمیه در بیان تلبیس جهمیه جلد 7 صفحه 157 می‌گوید

أهل قبلتنا من الصحابة والتابعين ومن بعدهم إلى من شاهدنا من العلماء من أهل عصرنا لم يختلفوا ولم يرتابوا ولم يشكوا أن جميع المؤمنين يرون خالفهم يوم القيامة عيانًا وإنما اختلف العلماء هل رأى النبي صلى الله عليه وسلم خالقه عز وجل قبل نزول المنية بالنبي صلى الله عليه وسلم لا أنهم قد اختلفوا في رؤية المؤمنين خالقهم يوم القيامة فتفهموا المسألتين لا تغالطوا فاصدوا عن سواء السبيل ونحن نذكر من ذلك ما يسره الله تعالى والذي عليه أكثر أهل السنة والحديث إثبات رؤية محمد صلى الله عليه وسلم ربه لكن اختلفوا هل يقال رآه بعين رأسه أو يقال رآه بقلبه أو يقال رآه ولا يقال بعينه ولا بقلبه على ثلاثة أقوال

مختصر یعنی مسلمانان از صحابه و تابعین و بعد از آنان هیچ کدام نه اختلاف کردند نه پشیمان شدند و نه شک کرده اند که جمیع مومنان در قیامت خالقشان را می‌بینند؛ اما اختلاف کرده اند که آیا پیامبر صلی الله علیه وسلم در معراج، خداوند را با چشم سر دیده یا با قلبش دیده و یا نه با چشم سر دیده و نه با قلب، که توضیح فراوانی در این باره می‌دهد

ابن تیمیه می‌گوید که پیامبر صلی الله علیه وسلم خداوند در را بهترین شکل (أحسن الصورة) دیده است، و این دیدن در خواب ( في المنام) بوده و در مدینه ( بعد هجرت و بعد از اسراء و معراج) رخ داده است.

در صفحه 227 تا 230 از جلد هفت بيان تلبيس جهميه مي‌گوید

عبد الله بن أحمد بن حنبل قال رأيت أبي يصحح هذه الأحاديث ويذهب إليها وجمعها وحدثناها وروى بإسناده عن عبد الوهاب الوراق قال سمعت أسود بن سالم يقول في هذه الأحاديث التي جاءت في الرؤية قال نحلف عليها بالطلاق والعتاق أنها حق قلت قد جعل أحمد حديث قتادة عن عكرمة عن ابن عباس الذي فيه في صورة شاب أمرد له وفرة هو الحديث المشهور عن ابن عائش الذي أرسله وأسنده الذي فيه وضع الكف بين كتفيه عن معاذ وفيه التصريح بأنه كان في المنام بالمدينة فإن معاذًا لم يصل خلف النبي صلى الله عليه وسلم إلا بالمدينة وحديث أم الطفيل المتقدم أيضًا يصرح بأنه كان في المنام وحديث ثوبان مثل حديث معاذ فيه أنه تأخر عن صلاة الصبح وثوبان لم يصل خلفه إلا بالمدينة مع أن السياقين سواء وهذه الأحاديث كلها ترجع إلى هذه الأحاديث الأربعة حديث أم الطفيل وحديث ابن عائش عن معاذ وحديث ثوبان وحديث ابن عباس وقد ذكر الإمام أحمد رحمه الله أن أصلها حديث واحد وإن كان لم يذكر حديث ثوبان إما أنه لم يبلغه أو بلغه وذلك حديث قائم بنفسه وكلها فيها ما يُبَيِّن أن ذلك كان في المنام وأنه كان بالمدينة إلا حديث عكرمة عن ابن عباس وقد جعل أحمد أصلهما واحدًا وكذلك قال العلماء قال القاضي أبو يعلى بعد أن ذكر حديث ابن عباس بطرقه وألفاظه مفتتحًا له بحديث حماد بن سلمة عن قتادة عن عكرمة وذكر حديث الحكم بن أبان عن عكرمة وذكر حديث أم الطفيل ثم قال واعلم أنها رؤيا منام لأن أم الطفيل قد صرحت بذلك في خبرها وحديث ابن عباس أكثر ألفاظه مطلقة قال وقد نقل في بعضها صريح بذكر المنام فيما حدثنا أبو القاسم عبد العزيز قال أخبرني أبو بكر أحمد بن جعفر بن مالك في الإجازة قال وقرأته على أبي قال حدثنا عبد الله بن أحمد بن حنبل قال حدثني أبي قال حدثنا عبد الرزاق قال حدثنا معمر عن أيوب عن أبي قلابة عن ابن عباس أن النبي صلى الله عليه وسلم قال أتاني ربي الليلة في أحسن صورة يعني في المنام فقال لي يامحمد أتدري فيم يختصم الملأ العلى...

در صفحه 238 هم می‌گوید

وقد تبين بما ذكرناه أن الحديث الذي فيه أتاني ربي في أحسن صورة ووضع يده بين كتفي إنما كان في المنام بالمدينة ولم يكن ذلك ليلة المعراج كما يظنه كثير من الناس

ترجمه:  و با آنچه که ذکر کردیم مشخص شد که حدیثی که در آن آمده: پروردگارم را در بهترین شکل دیدم و دستانش را در کتف قرار داده بود، در خواب بوده و در مدینه رخ داده است و این در شب معراج ( و در حالت بیداری) نبوده آنطور که بسیاری از مردم چنین گمان برده اند.

و دیدن خداوند در خواب ممکن است بر صورتی غیر از وجه ذو الجلال و اکرام خودش باشد و ابن تیمیه در صفحه 248 می گوید:

وإنما هذه الرؤيا كانت في المنام وفي المنام يمكن رؤية الله تعالى على كل حال وفي كل صورة وكذلك روى معاذ بن جبل عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال صليت ماشاء الله من الليل ثم وضعت جنبي فأتاني ربي في أحسن صورة

ترجمه: و همانا این رؤیا در خواب بوده است و در خواب ممکن است که خداوند در هر حالت و هر شکلی دیده شود، و معاذ بن جبل از رسول خدا صلی الله علیه وسلم روایت می کند که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: هر آنقدر که خداوند خواستند، از شب نماز خواندم، سپس پهلویم را به زمین گذاشته و خوابیدم و خداوند را در بهترین شکل آن دیدم.

در صفحه 250 نیز می‌گوید: روایاتی که در آن، ابن عباس می گوید که پیامبر صلی الله علیه وسلم در مکه الله متعال را دید استه، قول عده ای از علما می باشد و با این وصف که آنها و آن روایات نمی گویند که با چشم سر دیده است، بلکه می گویند با قلبش دیده است. و روایاتی از ابن عباس ثابت شده که رؤیت محمد صلی الله علیه وسلم از خداوند، با قلبش بوده، همانطور که در صحیح مسلم آمده و این مذهب امام احمد نیز می باشد. اما روایات ابن عباس که در آن گفته شده که با چشم سر دیده است، ضعیف و لا یحتج بها هستند؛ به عبارت دیگر آنچه که از ابن عباس روایت شده دربارۀ دیدن خداوند در مکه، این دیدن ها با قلب پیامبر صلی الله علیه وسلم بوده است و روایاتی که می‌گوید با چشم سر دیده است، از طرق شاذ و ضعیفی هستند که به آنها احتجاج نمی‌شود.

ایشان در این باره می گویند: الرؤية التي أخبر ابن عباس أنها كانت بمكة وهذا قول طوائف من العلماء أيضًا وهذا لا يقوله من يقول إن النبي صلى الله عليه وسلم رأى ربه بعينه وإنما يقوله من يقول إنه إنما رآه بفؤاده والروايات الثابتة عن ابن عباس في رؤية محمد ربه إما مقيدة بالفؤاد وبالقلب كما روى ذلك مسلم في صحيحه وذهب إليه أحمد في رواية الأثرم وإما مطلقة ولم أجد في أحاديث عن ابن عباس أنه كان يقول رآه بعينه إلا من طريق شاذة من رواية ضعيف لا يحتج بها منفردًا يناقضها من ذلك الوجه ما هو أثبت منها.

و خداوند در سورۀ اسراء آیه 60 می‌فرماید «وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ»

ترجمه: «ما ديداري را كه براي تو ميسّر كرديم جز وسيله آزمايش مردمان قرار نداده‌ايم».

و می فرماید: «وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى»  [النجم : 13]

‏ترجمه: « او كه بار ديگر ( در شب معراج ) وي را ديده است».

و علما گفته اند که این دیدن با قلب بوده است؛ چنانکه می‌فرماید

« فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى (10) مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى (11) [النجم 10-11]

‏ترجمه: «آنگاه (خداوند) آنچه را باید وحی می کرد، به بنده اش وحی نمود. ‏ قلب (پیامبر) آنچه را دید، دروغ نگفت».

همچنین نکته مهم دیگری که باید آن را بدانیم این است که شیخ الاسلام ابن تیمیه در صفحۀ 287 از همان جلد، یعنی جلد 7 ، می‌گوید: روایاتی که می گویند پیامبر صلی الله علیه وسلم با چشم سر، در شب معراج خداوند را در احسن صورت دیده است از موضوعات و مکذوبات می‌باشد!

رواه الخلال عن أبي ثعلبة عن أبي عبيدة عن النبي صلى الله عليه وسلم قال لما كانت ليلة أسري بي رأيت ربي في أحسن صورة فقال فيم يختصم الملأ الأعلى قلت لا أدري قال فوضه يده حتى وجدت فذكر كلمة ذهبت عني قال ثم قال فيم يختصم الملأ العلى وذكر الخبر قال القاضي أعلم أن الكلام في هذا الخبر في فصول أحدها في إثبات ليلة الإسراء وصحتها والثاني في إثبات رؤيته لله تعالى تلك الليلة والثالث في وضع الكف بين كتفيه الرابع في إطلاق تسمية الصورة عليه والخامس قوله لا أدري لما سأله فيم يختصم الملأ الأعلى...

ثم تكلم على ذلك قلت الإسراء وإن كان حقًّا ورؤية محمد صلى الله عليه وسلم قد جاءت بها آثار ثابتة وهذا الحديث قد ثبت عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه رآه بالمدينة في المنام لكن هذا الحديث بهذا اللفظ المذكور في ليلة الإسراء من الموضوعات المكذوبات كما سيأتي بيانه إن شاء الله تعالى فإن النبي صلى الله عليه وسلم لم يقل لما كانت ليلة أسري بي رأيت ربي في أحسن صورة فقال فيم يختصم الملأ الأعلى وإنما ذكر أن ربه أتاه في المنام وقال له هذا ووضع يده بين كتفيه بالمدينة في منامه

و دربارۀ همین روایت، یعنی دیدن خداوند با چشم سر و در حالت بیداری و در معراج به احسن صوره، در صفحه 317 می‌گوید که این روایات کذب و موضوع هستند.

فإن قيل فقد روى الخلال حدثنا العباس بن محمد الدوري حدثنا أبو داود المباركي حدثنا حماد بن دليل عن سفيان بن سعيد عن قيس بن مسلم عن طارق بن شهاب أو عبد الرحمن بن سابط عن أبي ثعلبة الخشني عن أبي عبيدة بن الجراح عن النبي صلى الله عليه وسلم قال لما كنت ليلة أسري بي رأيت ربي في أحسن صورة ... وقد ذكر القاضي أبو يعلى هذا الحديث في كتاب إبطال التأويل أول ما ذكر من أحاديث هذا الجنس الذي فيه رؤيته في أحسن صورة وأثبت ذلك يقظة وتكلم عليه كما تكلم على غيره من الأخبار فأبطل التأويل إذ المتأولون كالمريسي وذويه وابن فورك ونحوه يجعلون هذا في اليقظة ويتأولونه كمافعله المؤسس . قيل هذا الحديث كذب موضوع على هذا الوجه بلا نزاع بين أهل العلم بالحديث ولهذا لم يذكره الإمام أحمد فيما ذكره من أخبار هذا الباب ولا أحد من أصحابه الذين أخذوا عنه لا فيما يصححون ولا فيما عللوه  وكذلك ابن خزيمة لم يذكره لا فيما صححه ولا فيما علله ولا رووه الأئمة الذين جمعوا في كتب السنة أحاديث الباب كابن أبي عاصم والطبراني وابن منده وغيرهم لأنه من الموضوعات التي لا يجوز ذكرها لمن علم بها إلاّ أن يبين أنها موضوعة لقول النبي صلى الله عليه وسلم من حدث عني بحديث وهو يرى أنه كذب فهو أحد الكاذبين وهذا الحديث من أبطل الباطل عن سفيان الثوري

و در صفحه 319 می گوید کل داستان هایی که بین مردم نقل و قول می شود که پیامبر خدا را در بعضی راه های مدینه یا خارج مکه دیده یا پیشش نشسته یا معانقه و مصاحفه با خدا کرده و شبیه این حرفها که در بیداری پیامبر صلی الله علیه وسلم رخ داده و نسبت داده اند، کل آنها از دروغ ترین دروغ هایی است به اتفاق اهل علم که به رسول خدا صلی الله علیه وسلم نسبت داده شده است.

وأما ما يوجد في كتب أخرى ويوجد عند كثير من الشيوخ والعامة من أن النبي صلى الله عليه وسلم رأى ربه في بعض سكك المدينة أو خارج مكة أو أنه ينزل عشية عرفة فيعانق المشاة ويصافح الركبان ونحو هذه الأحاديث التي فيها رؤية النبي صلى الله عليه وسلم ربع في اليقظة في الأرض فكلها من أكذب الكذب على رسول الله صلى الله عليه وسلم باتفاق أهل العلم

پس از کتب و سخنان شیخ الاسلام ابن تیمیه ثابت کردیم که ایشان دیدن خداوند با چشم سر و در حین بیداری به شکل شاب أمرد و... یا احسن صوره و امثال این روایات را رد کرده و بلکه کذب و موضوع می داند،  و بلکه شیخ الاسلام ابن تیمیه تنها این مطلب را قبول دارد که رسول خدا صلی الله علیه وسلم، در خواب، خداوند را دیده است. و بیان کرده که خواب با حقیقت فرق دارد و ممکن است در خواب خداوند را دید اما آنچه در خواب دیده، هیچ گونه ارتباطی به واقعیت خداوند ندارد.

و این سخنان تنها منحصر به شیخ الاسلام ابن تیمیه نیست، بلکه بزرگان اهل سنت همانند سخن وی را گفته اند که آن احادیثی که مربوط دیدن خداوند توسط رسول خدا صلی الله علیه وسلم است، در خواب بوده است. برای مثال:
امام ذهبی در کتاب «ميزان الاعتدال» جلد 1 صفحه 594  می‌گوید: «وهذه الرؤية رؤيا منام إن صحت».

ترجمه: و این دیدن، رؤیایی در خواب بوده است در صورت صحت روایت.

سیوطی در کتاب «اللآلئ المصنوعة» جلد 1 صفحه 34 می گوید: «وهذا الحديث إن حُمل على رؤية المنام فلا إشكال»

ترجمه: و این حدیث اگر حمل شود بر دیدن در خواب، پس اشکالی بر آن نیست.

امام دارمی در کتاب «النقض على المريسي» جلد 2 صفحه 738  آنگاه که دباره حدیث «أتاني ربي في أحسن صورة» صحبت می نماید، می گوید: «وإنما هذه الرؤية كانت في المنام، وفي المنام يمكن رؤية الله تعالى على كل حال وفي كل صورة».

و قطعا که این دیدن در خواب بوده است، و در خواب دیدن خداوند متعال در هر حالت و در هر شکلی ممکن است.

و سخنان شیخ الاسلام در رد بر مجسمه بسیار زیاد است، برای نمونه در منهاج السنه جلد 2 صفحه 313
 چنین می گوید:

والمثبتة أدخلوا في ذلك من الأمور ما نفاه الله ورسوله، حتى قالوا: إنه يُرى في الدنيا بالأبصار، ويصافَح، ويُعانق، ويَنزل إلى الأرض، وينزل عشية عرفة راكباً على جمل أورق يعانق المشاة ويصافح الركبان، وقال بعضهم: إنه يندم ويبكي ويحزن وعن بعضهم: أنه لحم ودم ونحو ذلك من المقالات التي تتضمن وصف الخالق جل جلاله بخصائص المخلوقين والله سبحانه منزَّهٌ عن أن يوصف بشيء من الصفات المختصة بالمخلوقين، وكل ما اختص بالمخلوق فهو صفة نقص، والله تعالى منزَّهٌ عن كل نقص ومستحق لغاية الكمال، وليس له مِثل في شيء من صفات الكمال، فهو منزَّهٌ عن النقص مطلقاً، ومنزَّهٌ في الكمال أن يكون له مِثلٌ)

ترجمه: «مثبته [از مجسمه] در این مبحث اموری را وارد کرده اند که خدا ورسولش آن را نفی کرده اند، حتی گفته اند: خداود با چشم در دنیا دیده می شود و مصاحفه و معانقه می کند و به زمین نازل می شود و شب عرفه سوار بر شتر دو کاهه بر زمین نازل می شود، با پیادگان معانقه (همدیگر را در آغوش گرفتن) و با سواره ها مصاحفه ( دست دادن) می کند و بعضی از آنها گفته اند: خداوند پشیمان می شود و گریه می کند و غمگین می شود و بعضی دیگر از آنها گفته اند: خداوند از گوشت و خون درست شده و امثال این سخنانی که متضمن وصف خالق جل جلاله به خصائص مخلوقین است و خداوند پاک و منزه است از اینکه به صفتی از صفاتی که مخصوص مخلوقاتش است وصف شود و هر آنچه به مخلوق اختصاص دارد، آن صفت نقصی برای خداوند است. و خداوند متعال منزه از هر نقص است و مستحق غایت کمال می‌باشد و هیچ مثل و شبیهی  از چیزی از صفات کمال او وجود ندارد. پس او به طور مطلق از نقص پاک و منزه است و اینکه در صفات کمالش چیزی شبیه او باشد نیز منزه و پاک است».

حال چگونه صاحب چنین سخنانی را متهم به تجسیم می کنند؟ بلکه این تهمتی بزرگ و بی اساس است که دشمنان شیخ الاسلام ابن تیمیه به ایشان زده اند.